Z dziejów Cisnej

Najwcześniejsze ślady pobytu człowieka na tym terenie pochodzą z czasów rzymskich, czego dowodem są dwie monety cesarza Hadriana znalezione w Cisnej. To przez obecną Cisną i Przełęcz nad Roztokami wiódł stary szlak handlowy z południa na północ, Szlak Węgierski (Bursztynowy) czynny jeszcze w czasie II wojny światowej. Między Honem a Roztokami rzeka Solinka przecina wał górski Wołosań – Jasło tworząc przełom Solinki sięgający kilkudziesięciu metrów szerokości, gdzie jest miejsce tylko na drogę i rzekę, jest to tak zwane ciasne miejsce. Prawdopodobnie od tego pochodzi nazwa Cisna.

roztdr1

Roztoki – droga

Na wschód od tego miejsca rozciąga się dość obszerna dolina, w której została założona osada na prawie wołoskim o nazwie Czyasna. Pierwsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi z 1497 roku, stwierdzająca przynależność do dóbr Balów z Hoczwi. Prawdopodobnie głównym zadaniem osadzonych tu kmieci była obrona szlaku handlowego.

Położona jest w sercu Bieszczadu nad rzeką Solinką. Charakteryzuje się tym, że wokół miejscowości leżą szczyty, które mają ponad 1000 m npm, Jasło – 1153 m, Hyrlata – 1105 m, Rosocha – 1091 m, Wołosań – 1071 m, Łopiennik – 1069 m, Stryb –1017 m. Dlatego też miejscowość wciśnięta w dolinę między takimi szczytami od wieków nazywano Ciasną – ciasne miejsce na rozbudowę. Taka lokalizacja osady od niepamiętnych czasów powodowała fantastyczną możliwość  kontrolowania dróg prowadzących na północ i południe. Ponadto przy stromych górskich zboczach była wspaniałym miejscem do budowy fortyfikacji, które praktycznie były nie do zdobycia. Już w XIII wieku takowe umocnienia istniały na linii Majdan – Cisna gdzie wąski gardziel dziś zwany czarnym błotem stanowił naturalną formę obronną. Obejście tego gardzielu praktycznie było niemożliwe. Wtórne umocnienia stanowiła gardziel między dzisiejszą Jabłońską Górą, Bukowiną (811 m npm.), Kiczerą (810 m npm.), i Wertiszną (749 m npm.) gdzie przemieszczenie obrońców  traktów z pierwszego na drugi trwało w tym czasie z całym dobytkiem około 2 godziny. Na owe czasy był to wspaniały punkt obrony zbudowany przez naturę.

ccc1a

Cisna

Ówcześni wojownicy do cna wykorzystywali takowe warunki obronne, co dawało im kontrolę nad szlakiem handlowym a ponadto w przypadku najazdu obcych wojsk znaczną przewagę nad najeźdźcami. Dlatego też ciasne miejsce było tak ważnym punktem strategicznym na mapie ówczesnej Europy. Przy bardzo małej liczbie obrońców, w tamtych czasach można było zatrzymać pochód kilkudziesięciotysięcznej armii, praktycznie bez strat własnych. Właśnie od tego ciasnego miejsca  ma według relacji pochodzić nazwa Cisna.

Osada ta rozwijała się na długo wcześniej, od pierwszych pisemnych wzmianek pochodzących z roku 1497. Prawo osadnictwa wołoskiego dla Cisnej jako legalizacji osady wydano dopiero około roku 1552, kiedy to ziemie te zostają własnością rodu Balów z Hoczwi. W roku 1333 stanicą graniczną zarządza rycerz Dobrin z Koprzywnicy (według zapisu ziemie te należą do dóbr cysterskich i ciągną się aż do Bardejowa). W tych czasach głównym zadaniem ciśniańskiej fortyfikacji była kontrola oraz obrona głównego traktu handlowego wiodącego przez te ziemie z południa na północ i odwrotnie.

dwor

Dworek w Cisnej

W 1589 roku klucz ciśniański odziedziczył Matiasz IV Bal, syn Matiasza III Bala. Klucz ciśniański obejmuje wsie: Dołżyca, Cisna, Habkowce, Liszna, Krzywe, Przysłup. W pierwszej połowie XVII wieku właścicielem Cisnej drogą dziedziczenia zostaje Samuel Bal, rotmistrz królewskiej chorągwi. Własnym kosztem zbudował drogę przez wieś na której pobierał myto od przejeżdżających kupców. W spisie podatkowym z 1663 roku jako właściciel klucza ciśniańskiego jest wymieniony Mikołaj Bal. W następnych latach brak informacji o jego właścicielach. Można jedynie przypuszczać, że dobra ciśniańskie przechodziły na potomków rodu Balów. Można przypuszczać, że klucz ciśniański trafiał w ręce kolejnych właścicieli Hoczwi. Na pewno wiadomo, że właścicielem Hoczwi był Józef Lubomirski wojewoda Czernikowski, bo po śmierci swej żony Katarzyny z Bełżyckich sprzedał dobra wniesione przez nią w posagu. Dobra od Lubomirskich nabył Michał Urbański.

park1

Cisna – centrum

Około roku 1710 w Cisnej powstała cerkiew grekokatolicka pw. Św. Michała Archanioła. Pierwsze wzmianki tej parafii ciśniańskiej pochodzą z roku 1739, kiedy to cerkiew uposaża Michał Urbański, podczaszy żydaczewski. Około roku 1790 wybudowano dzwonnicę, która przetrwała aż do roku  1972. W roku 1805 wskutek nieporozumień między grekokatolikami a prawosławnymi budowla podupadła ale wciąż trwała aż do lat 1952-53, gdy została rozebrana.

Około 1740 roku córka Urbańskiego Teresa wychodzi za mąż za Józefa Benedykta Fredrę, chorążego łomżyńskiego, w posagu wnosi mu między innymi dobra ciśniańskie.

Około 1786 klucz ciśniański odziedziczył Jacek Fredro. Wiedząc o istnieniu w okolicach Cisnej pokładów niskoprocentowej rudy żelaza, w 1796 r. założył tu hutę żelaza, która wytapiała żelazo do 1864 roku. Działały przy niej fryszerka, odlewnia oraz kuźnia. W hucie produkowano wyroby na użytek ludności miejscowej i okolicznych wsi: narzędzia na potrzeby rolnictwa, piece żelazne, krzyże, ogrodzenia nagrobkowe, narzędzia gospodarstwa domowego i inne.

szkocis1

Zespół Szkół w Cisnej

W roku 1804 Jacek Fredro buduje w Cisnej kościół katolicki nieopodal dzisiaj stojącego. Z inicjatywy  kopaczy tj. pracowników huty w roku 1814 rozpoczyna budowę drogi krzyżowej na „Rożki” przez Płoskie. Stacje oddalone są od siebie o około 120-150 m. Pierwsza stacja znajduje się nieopodal wejścia do korytarza sztolni. W tym miejscu w roku 1836 zostaje ustawiona  figura Św. Barbary patronki kopaczy – górników. Stacje powstają wzdłuż drogi do Krzywego, która wówczas prowadziła przez Płoskie, następnie obok potoku Żwir by dalej odbić w kierunku Rożek z docelową ostatnią stacją która usytuowana była nieopodal późniejszego tzw. krzywego mostu, po czym następnie droga schodziła w dół rzeki. Tu przez drewniany mostek i z powrotem do Cisnej nieopodal dzisiejszej szkoły. Pozostałości po stacjach w dwóch przypadkach możemy oglądać do dnia dzisiejszego. Same stacje były to przeważnie kaplice kamienno–drewniane o podstawie 3 x 2 m w których znajdowały się drewniane rzeźby przedstawiające sceny z ukrzyżowania Chrystusa. Cała droga krzyżowa przetrwała do roku 1915 kiedy to uległa całkowitemu zniszczeniu podczas działań wojennych.

Syn Jacka Fredry, Aleksander (późniejszy komediopisarz) w swoim pamiętniku tak oto opisuje Cisnę: „…Leży w nieco obszernej kotlinie, folwark, cerkiew, karczma, dalej młynek i tartak ożywiają tę górską wioskę więcej niż wiele innych…”

Po śmierci Jacka hr Fredry w 1828 roku panem na Cisnej został jego syn, Julian Fredro. Jednak Julian po roku zmarł a majątek przeszedł na jego młodszego brata Henryka. W skład majątku wchodzą wsie: Cisna, Dołżyca, Habkowce, Krzywe, Przysłup, Rabe z Huczwicami. Po śmierci Henryka w 1867 roku majątek Fredrów przejęli Flemingowie. Następnie klucz ciśniański przez krótki okres należał do Hermana Czecza de Lidenwalda. W okresie międzywojennym Cisna należała do rodziny żydowskiej Brackenrothów.

Pomiędzy latami 1867 a 1870 w Cisnej powstał urząd pocztowy. W czasach Fredrów wybudowano dwór modrzewiowy, zapewne na miejscu starego. Liczba mieszkańców wg spisu z 1889 roku wynosiła 210 osób wraz z mieszkańcami dworu.

W latach 1890-1898 wybudowano kolejkę leśną wąskotorową z Łupkowa do Majdanu (dwa kilometry od Cisnej). Służyła ona do przewozu drewna z miejscowych lasów oraz tarcicy z powstałych tu tartaków. Uruchomienie kolejki i tartaków spowodowało napływ robotników z całej Galicji i Węgier.

Na początku XX wieku w Cisnej powstają i działają: Fabryka Naczyń Bednarskich, Towarzystwo Kredytowe oraz spółka komandytowa dla przemysłu drzewnego. Dlatego też w tych latach notujemy ponad dwukrotny wzrost ludności różnych kultur i wyznań. Od 1904 roku w Cisnej działa szkoła jednoklasowa z polskim językiem wykładowym, wcześniej istniała szkoła parafialna. W 1920 roku Cisnę zamieszkiwało 487 osób w tym 252 greko-katolików, 75 rzymsko-katolików, 140 osób wyznania mojżeszowego oraz 20 osób innych wyznań.

koss2

Kościół w Cisnej (1922-2007)

W 1922 roku ukończono budowę murowanego kościoła filialnego pw. Św. Stanisława Biskupa, podlegającego parafii Baligród, poświęcono go jednak dopiero w 1925 roku. Pieniądze na budowę tego kościoła pochodziły ze zbiórek w całej Galicji.

Od jesieni 1914 do wiosny 1915 roku, podczas I wojny światowej, w czasie walk toczących się w Karpatach, Cisna była trzykrotnie na linii frontu. Ludność miejscowa wiele ucierpiała i straciła w czasie trwania tych walk. W 1921 roku, tak podano przy spisie ludności, Cisnę zamieszkiwało 416 mieszkańców, w tym 132 greko-katolików, 166 rzymsko-katolików, 118 osób wyznania mojżeszowego (293 osoby narodowości polskiej i 123 rusińskiej).

Po nowym podziale administracyjnym w 1936 roku Cisna otrzymuje w powiecie leskim status gminy, która objęła okoliczne wsie. W okresie międzywojennym w Cisnej działały: kościół, cerkiew, urząd pocztowy, posterunek policji, placówka straży granicznej, szkoła, dwór, około dwudziestu sklepów będących w posiadaniu właścicieli żydowskich z wyjątkiem jednej spółdzielni polskiej i jednej ukraińskiej. W tym okresie w Cisnej działał Związek Strzelecki skupiający ok. 20 osób. Przed II wojną światową Cisna liczyła około 600 mieszkańców, zaczęła funkcjonować jako wieś letniskowa. Zdążono jednak wybudować tylko jeden pensjonat o nazwie „Pod Beskidem”. Dalsze prace przerwała wojna. W czasie okupacji Cisna była siedzibą gminy.

nadl1

Nadleśnictwo

23 września 1944 r. Cisna została wyzwolona spod okupacji niemieckiej.

Po zakończeniu II wojny światowej w Bieszczadach trwają walki z Ukraińską Powstańczą Armią. Ginie wielu znanych ludzi. Po śmierci gen. Świerczewskiego w Jabłonkach koło Baligrodu w 1947 roku władze ogłaszają akcję „Wisła” w dniach 28 kwietnia – 10 maja 1947 roku. W ramach tej akcji z Cisnej wysiedlono 512 osób (pozostaje 159). Ludność Cisnej zmniejszyła się do stanu osobowego sprzed stu lat.

W 1956 roku Cisna została wybrana na siedzibę grupy robót ZIL (Zarząd Inwestycji Leśnych) przekształconego następnie na ZBL (Zarząd Budownictwa Leśnego), powstałego w Ustrzykach Dolnych. W latach 1957-1960 wybudowano szosę z Leska przez Baligród do Cisnej. Cisna i okolice zaczynają się zaludniać. Jest duże zapotrzebowanie na pracowników: w nadleśnictwie (prace przy wyrębie lasu, zrywce, zalesieniach i pielęgnacji lasu), budowie dróg, osad robotniczych, przebudowie kolejki wąskotorowej. Zaznacza się napływ osadników rolnych. Pracę podejmują ludzie z całej Polski, jednak z przewagą ludności pochodzącej z powiatów brzozowskiego, krośnieńskiego, strzyżowskiego oraz jasielskiego. W roku 1960 Cisnę i okoliczne miejscowości zamieszkiwało około 1000 osób. W latach 1965-1970 wg ksiąg meldunkowych na terenie gminy Cisna było zameldowanych na stałe i sezonowo średnio około 2,500 osób rocznie. W 1982 roku w całej gminie zamieszkiwało 1480 osób – wg zestawienia: Cisna 310, Buk 50, Habkowce 19, Krzywe 54, Kalnica 123, Liszna 97, Dołżyca 108, Majdan 85, Przysłup 72, Smerek 90, Roztoki Górne 8, Solinka 4, Strzebowiska 47, Wetlina 290, Żubracze 123 osoby.

gckie1

Gminne Centrum Kultury i Ekologii

W 1986 roku stan ludności w całej gminie wynosi 1542 osoby, by na początku 2008 roku zanotować 1893 mieszkańców gminy Cisna.

Obecnie Cisna posiada status miejscowości letniskowej, działają urzędy i podmioty gospodarcze: Urząd Gminy, Rada Gminy, Parafia Rzymsko-katolicka, Urząd Stanu Cywilnego, Poczta Polska, Gabinet Stomatologiczny, Pogotowie Ratunkowe, Stacja Paliw – CPN, Szkoła Podstawowa im. Aleksandra Fredry, Gimnazjum, Stowarzyszenie „Na rzecz Lepszej Szkoły”, Nadleśnictwo Cisna, Gminne Centrum Kultury i Ekologii, Fundacja Kolejki Leśnej, Restauracja: „Patryja”, Hotele: „Wołosań” i „Okrąglik”, cmentarz komunalny z kaplicą cmentarną, Klub Sportowy „Galicja”, schronisko PTTK (Bacówka „Pod Honem”), GOPR, „Perełka”, bar piwny „Siekierezada”, sklep z wyrobami artystycznymi, cztery sklepy spożywcze, Pawilon Handlowy, sklep wielobranżowy, dwa kioski z pamiątkami, kiosk „Ruch” oraz czynne sezonowo: lodziarnia, smażalnia ryb oraz inne stoiska, kioski z napojami itp.